Projekt “Ochrona różnorodności gatunkowej cennych przyrodniczo siedlisk na użytkach rolnych na obszarach Natura 2000 w woj. lubelskim” (KIK/25) realizowany był w latach 2011-2017 w ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (Priorytet 2. Środowisko i infrastruktura. Obszar tematyczny: Bioróżnorodność i ochrona ekosystemów oraz wsparcie transgranicznych inicjatyw środowiskowych). Partnerem wiodącym (koordynatorem) w/w projektu był Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB w Puławach. Ponadto w projekt zaangażowane były również trzy inne jednostki:
- Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach (ITP);
- Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP);
- Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach (UPH).
Projekt podzielony był na dwie części:badawczą i edukacyjną. Część badawcza realizowana była w województwie lubelskim i obejmowała teren Polesia wraz z doliną Bugu oraz dolinę Wieprza. Część edukacyjna, obejmująca m.in. szkolenia dla rolników, przygotowanie filmów edukacyjnych, prowadzona była na terenie województw: lubelskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego.
Głównymi celami projektu KIK/25 były:
- ocena wpływu różnych praktyk rolniczych (w tym programu rolnośrodowiskowego) na różnorodność biologiczną;
- stworzenie sieci monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych na przykładzie woj. lubelskiego;
- upowszechnianie wiedzy na temat cennych siedlisk przyrodniczych na użytkach rolnych w woj. lubelskim, a także znaczenia różnorodności biologicznej w agroekosystemach.
Na potrzeby monitoringu różnorodności biologicznej wyznaczono 10- hektarowe kwadraty: 60 na trwałych użytkach zielonych oraz 36 na gruntach ornych. Na kwadratach tych prowadzony był monitoring różnorodności gatunkowej ptaków lęgowych, roślin, pająków oraz prostoskrzydłych. Na wytypowanych powierzchniach analizowano również sposób gospodarowania rolniczego w oparciu o dane uzyskane bezpośrednio od rolników na podstawie badań ankietowych, a także na podstawie monitoringu fotolotniczego. Uzyskane dane dotyczyły m.in. struktury użytkowania pól, płodozmianu, nawożenia, wielkości i rozłogu pól, udziału powierzchni nieprodukcyjnych.
Każdy z wyznaczonych kwadratów badawczych miał ściśle określony procent pokrycia przez jeden lub więcej spośród czterech pakietów:
- Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne;
- Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone;
- Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000;
- Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000.
Podstawowym celem badań na gruntach ornych było porównanie wpływu rolnictwa ekologicznego oraz konwencjonalnego (występującego w różnych wariantach) na różnorodność flory segetalnej, ptaków lęgowych, pająków i prostoskrzydłych. Natomiast stan różnorodności biologicznej na trwałych użytkach zielonych oceniany był na działkach objętych pakietami 3, 4 i 5 programu rolnośrodowiskowego, a także na użytkach zielonych nie objętych tym programem.
W ramach projektu została wykonana szczegółowa, wielostronna analiza wyników uzyskanych z monitoringu flory i fauny oraz z badań ankietowych prowadzonych w gospodarstwach.Analiza ta dostarczyła wiedzy, czy oceniane praktyki (w tym program rolnośrodowiskowy) mogą być skuteczne w ochronie i/lub zwiększaniu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych. Na tej podstawie powstały: Kodeks Dobrych Praktyk Rolniczych sprzyjających ochronie bioróżnorodności, Rekomendacje zmian do programu rolnośrodowiskowego oraz Metodyka tworzenia systemu monitoringu różnorodności biologicznej na użytkach rolnych.
Istotnym elementem projektu były działania informacyjno-promocyjne. W ramach upowszechnienia wiedzy zorganizowano 40 szkoleń dla 800 rolników, 40 szkoleń dla 1000 pracowników administracji i organizacji pozarządowych oraz przygotowano pakiet 6 filmów edukacyjnych pod wspólnym tytułem „Rolnictwo dla bioróżnorodności – bioróżnorodność dla człowieka”. Najważniejszym źródłem informacji o projekcie był internetowy serwis geoinformacyjny (www. agropronatura.pl), w którym umieszczane były wszystkie publikowane w trakcie trwania projektu materiały edukacyjne oraz informacje o szkoleniach i seminariach. Serwis utrzymywany był do końca 2023 r.
W rezultacie projekt przygotował podstawy do wdrożenia zintegrowanego monitoringu różnorodności biologicznej, monitoringu wpływu praktyk rolniczych oraz wdrażania programu rolnośrodowiskowego i rolnictwa ekologicznego na różnorodność gatunkową oraz na stan siedlisk przyrodniczych. Wskazano zasady podejścia interdyscyplinarnego łączącego badania wybranych grup bioindykacyjnych: flory, wybranych bezkręgowców oraz ptaków. Wyniki projektu mogą służyć jako wytyczne do realizacji tego typu działań w skali całego kraju.
Do pobrania:
Kodeks dobrych praktyk rolniczych sprzyjających bioróżnorodności. Wydanie II
Metodyka tworzenia systemu monitoringu efektów bioróżnorodnościowych PRŚ