Autor/Autorzy:
ADAM HARASIM, MARIUSZ MATYKA
Tytuł:
OCENA ZMIAN WARUNKÓW PRODUKCJI ROŚLINNEJ I ICH NASTĘPSTW W GOSPODARSTWIE ROLNYM W UJĘCIU DŁUGOOKRESOWYM
Rok wydania:
2020
ISBN 978-83-7562-336-9 
Streszczenie:
Celem badań była analiza i ocena zmian produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym w okresie wielolecia (studium przypadku), spowodowanych przejściem z profilu produkcji wielostronnej na jednostronnie roślinną.
Badania przeprowadzono w okresie 52 lat (1967–2018) w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym
IUNG-PIB w Błoniu-Topoli k. Łęczycy (woj. łódzkie), gospodarującym na glebach kompleksów pszennych – bardzo dobrego i dobrego (głównie klas II i IIIa). Areał gruntów ornych był podzielony na pola płodozmianowe. Głównym źródłem danych i informacji o zasiewach poszczególnych roślin uprawnych, wielkości nawożenia i plonów były specjalne karty dokumentacyjne pól (karty technologiczne), na których prowadzono ewidencję zabiegów, nakładów pracy i środków produkcji (nasion, nawozów, środków ochrony roślin) oraz wielkości zebranych plonów i cen ich zbytu.
Analizą i oceną zmian objęto następujące elementy produkcji roślinnej:
- warunki agrometeorologiczne,
- strukturę zasiewów i następstwo roślin,
- nawożenie i wapnowanie,
- ochronę roślin,
- odczyn i zasobność gleby w składniki mineralne, bilanse NPK i glebowej substancji organicznej,
- plony roślin uprawnych,
- technologie produkcji buraka cukrowego i pszenicy ozimej,
- opłacalność produkcji buraka cukrowego i pszenicy ozimej.
W analizowanym wieloleciu występowały specyficzne okresy w działalności gospodarstwa: przed urynkowieniem gospodarki w kraju (wielostronna produkcja roślinna i zwierzęca), transformacji systemowej i dostosowywania do nowej sytuacji rynkowej (dominująca produkcja roślinna i likwidowana zwierzęca) i okres gospodarowania bezinwentarzowego (jednostronna produkcja roślinna).
Zmiany zachodzące w profilu produkcji gospodarstwa pod wpływem otoczenia oddziaływały wyraźnie na ukształtowanie wskaźników produkcyjnych i agrośrodowiskowych. W okresie transformacji gospodarczej kraju i procesu urynkowienia ograniczono w gospodarstwie, a następnie zlikwidowano produkcję zwierzęcą, znacząco obniżono poziom nawożenia mineralnego fosforem i potasem oraz uproszczono strukturę zasiewów. Z upływem lat następowały sukcesywnie wzrost poziomu nawożenia azotem i jednocześnie zmniejszanie liczby gatunków roślin uprawnych na gruntach ornych oraz pogarszanie sald bilansów fosforu i potasu. Na początku okresu badawczego zasiewy cechowały się dużą różnorodnością, uprawiano wówczas 7–11 gatunków roślin, zaś w okresie gospodarki bezinwentarzowej zasiewy ograniczono do 3–4 gatunków. W ostatnim 4-leciu (2015–2018) uprawiano buraka cukrowego (29%), pszenicę ozimą (55%), pszenicę jarą (8%) i kukurydzę na ziarno (8% powierzchni).
Okres gospodarki bezinwentarzowej z brakiem obornika (2007–2010) i jego niedoborem (2003–2006 i 2011–2018) był niekorzystny z powodu ujemnych sald fosforu i potasu. Natomiast uproszczenie struktury zasiewów i niedobór obornika w latach 1991–2010 prowadziły do ujemnego bilansu glebowej substancji organicznej. Mimo takich wskaźników w zakresie gospodarki nawozowej uzyskiwano zadowalające plony roślin, co można tłumaczyć dobrą zasobnością gleby w składniki pokarmowe dostarczone do gleby w wyniku dość poprawnego nawożenia w latach poprzednich oraz uprawą nowych, coraz wydajniejszych odmian roślin. W okresie gospodarki bezinwentarzowej poprawę wskaźników produkcji roślinnej osiągano poprzez przyorywanie w celach nawozowych plonów ubocznych roślin (liści buraka cukrowego, słomy zbóż) oraz uprawę i przyorywanie poplonów ścierniskowych.
Pracochłonność produkcji roślinnej z upływem lat ulegała obniżeniu, co było spowodowane głównie stosowaniem wydajniejszych i wieloczynnościowych maszyn oraz rezygnacją ze zbioru plonów ubocznych (liści buraka cukrowego i częściowo słomy zbóż). Technologie produkcji buraka cukrowego i pszenicy ozimej były dość intensywne, umożliwiające osiąganie wysokich plonów i dobrej opłacalności produkcji. Plony, koszty bezpośrednie i opłacalność produkcji roślinnej zależały głównie od poziomu nakładów ponoszonych na nawozy i środki ochrony roślin oraz cen zbytu ziemiopłodów.
Dalsze prowadzenie produkcji roślinnej w gospodarstwie bezinwentarzowym wymaga systematycznego monitorowania odczynu i żyzności gleby oraz sporządzania bilansów składników mineralnych (makroskładników) i substancji organicznej w celu optymalizowania nawożenia umożliwiającego osiąganie zadowalających plonów roślin i zapobieganie degradacji gleby.