Klimatyczny Bilans Wodny dla okresu od 21 lipca do 20 września 2022 roku

IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2477 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą.

W trzynastym okresie raportowania tj. od 21 lipca do 20 września 2022 roku średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -36 mm. W rozpatrywanym sześciodekadowym okresie wartość KBW uległa zmniejszeniu o 43 mm w stosunku do poprzedniego okresu (11 VII – 10 IX).

Największy deficyt wody notowano na terenie wschodniej części Pojezierza Mazurskiego, na Pobrzeżu Słowińskim, w środkowej części Pojezierza Pomorskiego oraz na Pojezierzu Wielkopolskim, od -120 do -159 mm. Na dużym obszarze kraju niedobory wody wynosiły od 0 do -119 mm, a w niektórych miejscach notowano nawet dodatnie wartości KBW.

W wyniku występujących warunków wilgotnościowych w trzynastym okresie raportowania, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski. Susza rolnicza występowała na terenie 5 województw.

Susza występowała w 4 monitorowanych uprawach:

1. Rzepaku i rzepiku (jesień),
2. Ziemniaka,
3. Kukurydzy na kiszonkę,
4. Kukurydzy na ziarno.

W trzynastym okresie raportowania od 21 lipca do 20 września 2022 r. największy zasięg suszy rolniczej występował wśród upraw rzepaku i rzepiku ozimego wysiewanego w 2022 roku. Suszę notowano w 92 gminach (3,71% gmin Polski), wystąpiła na obszarze 0,47% gruntów ornych kraju.

Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach rzepaku i rzepiku w województwach przedstawia tab. 1.

Tabela 1. Zasięg suszy w uprawach rzepaku i rzepiku

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	warmińsko-mazurskie	116	39	33,62	3,75
2.	zachodniopomorskie	113	30	26,55	1,66
3.	wielkopolskie	226	19	8,41	0,92
4.	podlaskie	118	2	1,69	0,12
5.	kujawsko-pomorskie	144	2	1,39	0,07

W trzynastym okresie raportowania duży zasięg suszy rolniczej występował również wśród upraw ziemniaka. Suszę notowano w 48 gminach (1,94% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie udziału gmin o 6,13 punkty procentowe w stosunku do poprzedniego okresu raportowania (11.07-10.09.2022 r.).

Suszę notowano na obszarze 0,15% gruntów ornych kraju (zmniejszenie udziału powierzchni gruntów o 0,97 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania).

Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach ziemniaka w województwach przedstawia tab. 2.

Tabela 2. Zasięg suszy w uprawach ziemniaka

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	warmińsko-mazurskie	116	22	18,97	1,52
2.	zachodniopomorskie	113	15	13,27	0,45
3.	wielkopolskie	226	10	4,42	0,12
4.	kujawsko-pomorskie	144	1	0,69	0,03

Suszę notowano także w uprawach kukurydzy na kiszonkę w 4 gminach (0,16% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie udziału gmin o 8,92 punktu procentowego w stosunku do poprzedniego okresu raportowania.

Susza dla tej uprawy zmniejszyła udział powierzchni gruntów o 1,14 punktu procentowego względem poprzedniego okresu raportowania.

Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach kukurydzy na kiszonkę w województwach przedstawia tab. 3.

Tabela 3. Zasięg suszy w uprawach kukurydzy na kiszonkę

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	zachodniopomorskie	113	2	1,77	0,01
2.	warmińsko-mazurskie	116	1	0,86	0,00
3.	kujawsko-pomorskie	144	1	0,69	0,00

Suszę notowano również wśród upraw kukurydzy na ziarno, wystąpiła w 1 gminie (0,04% gmin Polski), nastąpiło zmniejszenie udziału gmin o 7,47 punkty procentowe w stosunku do poprzedniego okresu raportowania.

Susza dla tej uprawy zmniejszyła udział powierzchni gruntów o 0,92 punktu procentowego względem poprzedniego okresu raportowania.

Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach kukurydzy na ziarno w województwach przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Zasięg suszy w uprawach kukurydzy na ziarno

Lp.	Województwo	Liczba gmin ogółem	Liczba gmin z suszą	Udział gmin z suszą [%]	Udział powierzchni z suszą [%]
1.	kujawsko-pomorskie	144	1	0,69	0,00

W lipcu najchłodniej było w północnej części kraju od 16 do 18^oC. Im dalej w kierunku południowym tym było cieplej, od 18 do 20^oC. Najwyższą temperaturę tego miesiąca notowano na Nizinie Śląskiej, na której notowano ponad 20^oC.

W sierpniu najcieplej było na Pojezierzu Wielkopolskim i Nizinie Wielkopolskiej, w południowo-zachodniej części Pojezierza Mazurskiego oraz w północnych obszarach Niziny Mazowieckiej od 21 do 22,5^oC. Na tym terytorium było cieplej od normy wieloletniej (1991-2020) od 2,5 do 3,5^oC. Na pozostałym terytorium Polski temperatura powietrza wynosiła od 19 do 21^oC i była wyższa od normy od 1 do 2,5^oC.

W pierwszej dekadzie września nadal było ciepło w południowo-zachodniej części kraju, od 14,5 do 17,5^oC. Im dalej w kierunku północno-wschodnim tym było zimniej. Na Nizinie Podlaskiej i we wschodnich terytoriach Pojezierza Mazurskiego było tylko 9,5^oC. W drugiej dekadzie września było już chłodniej. W zachodnim terytorium kraju notowano od 12 do 13^oC. W Polsce środkowej i południowo-wschodniej od 11 do 12^oC, a w północno-wschodniej od 10 do 11^oC. Najzimniej było na obszarach Sudetów i Beskidów Zachodnich od 5 do 10^oC.

W lipcu najmniej słonecznych godzin notowano w północno-wschodniej części kraju od 200 do 240 godzin. Im dalej w kierunku południowym a zwłaszcza w południowo-zachodnim tym więcej notowano słonecznych godzin od 240 do 260 godzin.

W sierpniu najwięcej słonecznych godzin notowano w północnej i wschodniej Polsce od 260 do 290 godz., więcej od normy od 10 do 50 godz. Szczególnie dużo słonecznych godzin odnotowano na Nizinie Podlaskiej i w północnej części Polesia Lubelskiego oraz w zachodniej części Pobrzeża Słowińskiego, od 280 do 290 godz.

W pierwszej dekadzie września największe usłonecznienie notowane było w południowej części Niziny Mazowieckiej, we wschodniej części Pojezierza Wielkopolskiego i Niziny Wielkopolskiej, na Nizinie Szczecińskiej oraz na Polesiu Lubelskim od 85 do 95 godzin. Na pozostałym obszarze kraju Słońce świeciło od 60 do 85 godzin. W drugiej dekadzie najwyższe usłonecznienie notowano na Żuławach Wiślanych, Kujawach oraz na Pobrzeżu Słowińskim od 45 do 60 godz. W północno-wschodniej części kraju Słońce świeciło od 30 do 45 godz. a na pozostałej części kraju tylko od 15 do 30 godzin.

W lipcu niskie opady notowano w zachodniej Polsce od 30 do 70 mm , stanowiące 30-90% normy wieloletniej. Na pozostałym terytorium kraju notowano już większe opady od 70 do 110 mm (80-110% normy), a we wschodnich i południowych częściach kraju osiągały nawet 130 mm (110-150% normy).

W sierpniu w północnej, północno-wschodniej oraz we wschodniej części obszaru Polski notowano opady od 30 do 60 mm (20-100 normy wieloletniej). Natomiast w południowo-zachodniej części terytorium kraju opady były już dużo wyższe, od 60 do aż 210 mm (na Przedgórzu Sudeckim) stanowiące od 100 do 200% normy.

W pierwszej dekadzie września również notowano wysokie opady, największe od 35 do 75 mm wystąpiły na terenie Wyżyny Śląskiej i Krakowsko-Częstochowskiej. Tylko nieco mniejsze od 35 do 70 mm notowano na Nizinach: Śląskiej, Wielkopolskiej, Podlaskiej oraz we wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Na pozostałym obszarze kraju opady były już mniejsze od 5 do 35 mm. W drugiej dekadzie tego miesiąca najwyższe opady notowane były na Pogórzu Karpackim oraz w Beskidach Zachodnich od 75 do aż 160 mm. Wysokie opady wystąpiły również na Pobrzeżu Słowińskim od 40 do 135 mm. W centralnej części kraju wynosiły od 5 do 10 mm, a na pozostałym obszarze Polski od 10 do 40 mm.

W pierwszym i drugim raporcie notowano stosunkowo niskie wartości ewapotraspiracji wynoszące 2,5 mm/dzień. Występujące opady atmosferyczne w drugiej a zwłaszcza w trzeciej dekadzie maja spowodowały, że deficyt wody był mniejszy niż w pierwszym raporcie. Natomiast w trzecim raporcie ewapotranspiracja wzrosła do 2,9 mm/dzień, w czwartym do 3,3 mm/dzień, w piątym do 3,8 mm/dzień, w szóstym i siódmym do 3,9 mm/dzień, w ósmym i dziesiątym do 4,1 mm/dzień a w dziewiątym do 4,2 mm/dzień. Natomiast wartość ewapotranspiracji zmalała w jedenastym okresie raportowania do 3,6 mm/dzień, w dwunastym do 3,5 mm a w trzynastym do 3,0 mm.

Informujemy, że zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.) „suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb”. A zatem w obojętnie którym okresie sześciodekadowym zostanie stwierdzona susza, to plony ostateczne dla upraw objętych suszą będą niższe przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

W tegorocznym okresie wegetacyjnym od 21 marca do 20 września opracowano trzynaście raportów dotyczących monitoringu suszy rolniczej. W tym okresie stwierdzono niedobory wody powodujące obniżenie plonów przynajmniej o 20% w stosunku do plonów uzyskiwanych w średnich warunkach pogodowych dla upraw:

1. Zboża jare
2. Zboża ozime
3. Krzewy owocowe
4. Rzepak i rzepik (wiosna)
5. Truskawki
6. Kukurydza na kiszonkę
7. Kukurydza na ziarno
8. Rośliny strączkowe
9. Warzywa gruntowe
10. Tytoń
11. Ziemniak
12. Drzewa owocowe
13. Chmiel
14. Burak cukrowy
15. Rzepak i rzepik (jesień).

Wystąpienie tej wielkości strat dla kraju dla okresu 21.03 – 20.09 br. przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Susza rolnicza w Polsce w okresie 21.03-20.09.2022 r.

Lp.	Uprawa	Liczba gmin z suszą	% gmin z suszą	% gruntów z suszą
1.	Zboża jare	2096	84,62	38,17
2.	Zboża ozime	1909	77,07	25,19
3.	Krzewy owocowe	1815	73,27	27,62
4.	Rzepak i rzepik (wiosna, lato)	1734	70,00	20,97
5.	Truskawki	1726	69,68	22,26
6.	Kukurydza na kiszonkę	1684	67,99	20,12
7.	Kukurydza na ziarno	1648	66,53	19,45
8.	Rośliny strączkowe	1423	57,45	18,30
9.	Warzywa gruntowe	812	32,78	7,26
10.	Tytoń	771	31,13	7,89
11.	Ziemniak	510	20,59	5,29
12.	Drzewa owocowe	479	19,34	2,80
13.	Chmiel	355	14,33	2,97
14.	Burak cukrowy	158	6,38	1,10
15.	Rzepak i rzepik (jesień)	92	3,71	0,47

Szczegółowe informacje przedstawiające straty plonów w poszczególnych województwach za pomocą map oraz tabel zamieszczone są na stronie Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej www.susza.iung.pulawy.pl, na której znajduje się zakładka:

Mapy zagrożenia suszą\Wybierz uprawę\Wybierz okres – należy wybrać Zasięg maksymalny, z którego jednoznacznie wynika informacja o suszy:

• liczba gmin z suszą,
• udział gmin z suszą,
• udział powierzchni z suszą

dla województw i dla kraju. Przedstawione dane są sumą wszystkich gmin i powierzchni objętych suszą od początku jej monitorowania (od 21 marca) w danym roku aż po raport bieżący. Podkreślamy, że tylko zasięg maksymalny jest najbardziej miarodajny w monitorowanym okresie wegetacyjnym w oznaczeniu wystąpienia suszy rolniczej w: kraju, województwie, gminie oraz na działce ewidencyjnej.

Tegoroczne warunki pogodowe z uwagi na:

• wysokie usłonecznienie (III dekada marca, I i II dekada maja oraz III dekada czerwca),
• dużą prędkość wiatru (I dekada kwietnia oraz III dekada maja),
• niską wilgotność powietrza (III dekada marca, I i II dekada maja oraz III dek. czerwca),
• wysoką temperaturę powietrza (czerwiec, sierpień),
• małe opady atmosferyczne (II dekada marca, III dekada kwietnia, I i II dekada maja,
  III dekada czerwca, II dekada lipca oraz I dekada sierpnia),
• wysokie opady lipca, II i III dekady sierpnia oraz I i II dekady września,
• wysoka ewapotranspiracja potencjalna (III dekada lipca oraz I i II dekada sierpnia),
• niska ewapotranspiracja w II dekadzie września

sprawiły, że wystąpił na terenie kraju duży deficyt wody powodujący suszę wśród wszystkich monitorowanych roślin uprawnych.

Natomiast w obecnie monitorowanym okresie stwierdzamy wystąpienie suszy w uprawach rzepaku i rzepiku wysiewanego w 2022 roku a także zmniejszenie zasięgu suszy rolniczej dla upraw: kukurydzy na ziarno i kiszonkę oraz ziemniaka.

Dyrektor
Prof. dr hab. Wiesław Oleszek

Opracowali:

• Dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. IUNG-PIB
• Dr hab. Rafał Pudełko
• Dr Katarzyna Żyłowska
• Dr Jan Jadczyszyn
• Mgr Piotr Koza
• Mgr Anna Jędrejek
• Mgr Małgorzata Kozak
• Adrian Matczuk
• Mgr Beata Murat
• Mgr Agata Ścibior